We hadden het er al maanden over in de Japan Fans Facebookgroep en op 16 mei was het dan eindelijk zover: de presentatie van het boek “The Lost World” van Maan Limburg – die tegelijkertijd ook de opening was van haar expositie in de Ping Pong Club.
In dit blogje vind je een verslag van deze ‘Maan-Dag’ . De expositie is nog te bezoeken tot en met drie juli.
Op het terrein van een oude spoorwerkplaats, in de Tweede Daalsebuurt in Utrecht, vind je de Ping Pong Club. Goed te bereiken, maar met een “afgelegen” look & feel, half vervallen en toch mooi en schoon. Het perfecte decor voor de expositie van “The Last World“.
De expo zelf blijkt een totaalervaring. Er zijn geurkastjes waaraan je ruiken mag aan de planten en kruiden die Maan meenam van de plekken die ze fotografeerde, en er klinkt een soundscape gemaakt door Paul Wienk, waardoor het publiek letterlijk middenin de geluiden zit die Paul en Maan associëren met de bezochte plaatsen.
De zaal zit vol met ‘Japanfans’ – niet per se als in: leden van onze groep, maar wel als in: leuke artistieke mensen met een bijzondere interesse in Japan. Veel bezoekers zijn prachtig aangekleed, bijvoorbeeld in authentieke kimonojasjes of juist in ‘Westerse’ kleding met op de Japanse kunst en cultuur geïnspireerde patronen (zelf had ik natuurlijk een BudoGirl-shirt aan).
Maan zelf spande de kroon, als stralend middelpunt in haar prachtige galajurk. Host van de avond was Luc Loois, die voor de gelegenheid een oud t-shirt droeg van zijn overleden vader. Een ontroerend voorbeeld van Mono no aware (物の哀れ).
Met haar expo neemt Maan ons aan de hand – mee op avontuur. Maar waar de foto’s die in onze groep gedeeld worden vooral gaan over de hypertechnische metropolen en de Boeddhistisch serene natuur, neemt Maan je als het ware mee backstage, naar een andere kant van Japan. Haar reis is bijna een bedevaart, een associatie die wordt bevestigd door de mooie op stempels gebaseerde grafische elementen in het boek en op de informatiebordjes.
De pelgrimage van Maan ging dan ook expliciet alleen over verlaten plekken, als een huis bijvoorbeeld afgetimmerd was, ging ze er niet naar binnen, want zou dan zou wellicht nog iemand terug kunnen komen, iemand voor wie de plek nog waarde heeft.
De avond werd geopend met een visualisatie-oefening. “Hallo!” riep Luc ons vrolijk toe terwijl hij het podium opliep. Direct daarna vroeg hij het publiek om de ogen te sluiten. “Wat zie je, hoor je en ruik je bij deze geluiden?” – het publiek was al helemaal in de stemming en reisde in gedachten mee met Maan, die in 2018 met een busje door Japan trok, om verlaten gebouwen te fotograferen.
Het begon met een leegstaand hotel, daarna volgden fabrieken, badhuizen, supermarkten en zelfs woonhuizen. Soms waren de gebouwen achtergelaten met allerlei inboedel er nog in – de computer en de administratie nog op een bureau in een voormalig kantoor. Ooit moet het daar druk en bruisend geweest zijn, maar nu zie je op de foto’s vooral de stilte en de rust. Bijna magisch, zo’n wereld zonder mensen, alsof de natuur het weer overneemt.
Temidden van haar prachtige werken, sommige zelfs gedrukt op stof en hangend onder een oude TL-buis, werd Maan door Luc geïnterviewd. Ze vertelde aanstekelijk enthousiast over haar hele ervaring – niet alleen de reis, die tegelijkertijd dystopisch en intiem was – maar vooral alles wat daarna kwam: het uitdenken van de expositie en het boek. Gelukkig had de fotografe voor dit grote project een heel team om zich heen verzameld dat haar kon helpen. Daarnaast kon ze rekenen op steun van haar sponsors, zoals de Gemeente Utrecht, aan wie Maan het allereerste boek uitreikte.
Het volgende programma-onderdeel was een erg interessante Q&A met Japanologe Joosje Smit. Zij had Maan ontmoet in Kobe, toen ze daar Japankunde studeerde en haar afstudeeronderzoek deed, en de twee raakten al snel bevriend. Daardoor was Joosje de aangewezen persoon om het achtergrond-essay bij The Lost World te schrijven. En op deze avond vertelde ze daar ook boeiend over. Wist je bijvoorbeeld dat in Japan maar liefst 13,6 procent van alle huizen leegstaat? Voor mij als Nederlandse is dat haast onvoorstelbaar, maar in Japan is het de dagelijkse praktijk.
De Japanners refereren aan dit fenomeen met het woord ‘akiya’ (空き家), dat letterlijk gewoon “leeg huis” betekent, maar emotioneel ook connotaties heeft met verlaten, opgegeven en misschien zelfs gestigmatiseerde plaatsen.
Joosje analyseerde akiya vlot en overtuigend aan de hand van vier redenen: het overaanbod van woningen, de vergrijzende bevolking, de trek naar de grote steden en de politiek (hypotheekbeleid, fiscale stimuleringsmaatregelen, onroerendgoedbelasting etc).
Grappig genoeg vertelde ze ook dat ze de akiya in de buurt altijd wel zag, maar er nooit zo over nagedacht had. “Ik ben best wel een watje, ik ga die huizen niet in” zei ze. Misschien is dat ook een uiting van haar aanpassing aan de Japanse cultuur? Er was een brutale buitenlandse voor nodig om de akiya te onderzoeken en vast te leggen.
Na de – veel te korte! – Q&A met Joosje volgde de Japanse kant van het verhaal, in een (ook al zo korte) lezing door Satoru Muneda (architect) en Takeshi Okahashi (socioloog). Zij complimenteerden Maan met haar prachtige boek en expositie en gaven daarna hun visie op het onderwerp van leegstand in Japan. Ze begonnen met een element dat Joosje ook al aanstipte: de keerzijde van de groeiende economie.
“Tokyo absorbed everything” zei Satoru. Daardoor gaat nu de eigenheid van de kleinere plaatsjes gemakkelijk en snel verloren. Het zal heel moeilijk, misschien zelfs onmogelijk zijn, om die identiteit te hervinden en te herstellen. Ook voor de twee heren was Maans werk een eye-opener. Ze hebben altijd in grotere steden gewoond en daardoor nooit veel gedachten gehad aan deze verlaten plaatsen. Nu zien ze dit soort akiya eigenlijk door de lens van Maan met nieuwe ogen. Sommige beelden zijn surrealistisch voor ze, andere foto’s lijken juist vertrouwd en roepen nostalgische gedachten op en mijmeringen aan de mensen van vroeger.
Vanuit zijn achtergrond als socioloog duidde Takeshi enkele academische studies, gebaseerd op academische artikelen die al in de jaren ’50 en ’60 lieten zien dat er een enorme trek was naar de grote steden. Hij herkent dit ook uit zijn eigen familiegeschiedenis: ook zijn ouders en grootouders trokken weg uit de kleine dorpen, naar de grote steden. De tweede en derde generatie groeit zo op in een stad zonder binding met de plek waar hun voorouders vandaan komen. Daardoor missen ze een culturele basis en zijn ze eigenlijk ontworteld.
Saturo herkende zich in de analyses van Takeshi en volgde deze aan met de ervaringen vanuit zijn eigen beroepspraktijk als architect. In eerste instantie dacht hij bij het zien van de akiya vooral dat hij de oude vervallen gebouwen wilde slopen, om zo meer ruimte te geven aan de teruggroeiende natuur. Misschien zouden er mooie grote bossen kunnen ontstaan. Maar nu hij Maan’s The Lost World gezien heeft wil hij de huizen bewaren, voor wie er woonde of misschien op een manier nog steeds leven.
Genoeg stof tot nadenken, dus, in die kleine uurtje. Nog nadenkend was het alweer tijd voor het publiek om het boek aan te schaffen, Maan persoonlijk te feliciteren, alle bordjes te lezen, vrienden te begroeten en te genieten van een drankje. Alles met muzikale ondersteuning door DJ. St Paul. Het was een heerlijke avond!
De expositie is nog te bezoeken tot en met 3 juli in de Ping Pong Club en zal daarna ook te zien zijn op andere locaties. Volg de website en Facebook van Maan om op de hoogte te blijven!
Binnenkort volgt op deze site ook een bespreking van het prachtige boek behorende bij deze expositie.
